Strona główna Wczoraj i dziś

Dwie Dąbrówki, Gościniec Cesarski i marmoladziarnia

Likwidacja z końcem lutego 2020 roku mającego 18-letnią historię supermarketu „Rafa” przy ul. Węgierskiej a także wyburzenie budynku w którym działał, jest dobrym pretekstem na przypomnienie ciekawej historii tej części Nowego Sącza.

2020

Historycznie były to parcele pańskie położone w miejscowości Dąbrówka i należące do norbertanów z Nowego Sącza. W czasach zaborów po likwidacji zakonu norbertanów i przejęciu majątku przez władze austriackie parcele pańskie podzielono i odsprzedano nowym osadnikom. Pierwotnie byli to Żydzi z Nowego Sącza (1788 r.), a następnie przybyli do Polski koloniści niemieccy (ok. 1800). Z czasem z pierwotnych parcel pańskich ukształtowała się Dąbrówka Niemiecka.

Dąbrówka Niemiecka
1846

Około roku 1800 władze austriackie wytyczyły w tym miejscu Gościniec Cesarski, dzisiejszą ulicę Węgierską. Pierwotnie droga na Stary Sącz biegła z drugiej strony obecnych torów, bliżej Podmłynia.

Kolejna zmiana to budowa linii kolejowej do Leluchowa (1876 rok) i istniejącego do tej pory wiaduktu. Zmieniono wówczas dojazd do Podmłynia. Obecną ulicę Piramowicza ucięto na Gościńcu Cesarskim, a dojazd do Podmłynia przesunięto za tory, tuż za wspomnianym wiaduktem. Dojazd ten funkcjonuje nadal.

Reklama

Powstał fragment terenu w kształcie trójkąta, ograniczony drogą, torami i potokiem będącym granicą z sąsiednią Dąbrówką Polską.

Zejście z ul. Węgierskiej na ul. Podmłynie, lata 50/60 XX w.
Zejście z ul. Węgierskiej na ul. Podmłynie, lata 50/60 XX w. Fot. archiwum prywatne / Twój Sącz

Utworzenie w pobliżu przemysłu kolejowego spowodowało napływ ludności oraz zapotrzebowanie na małe parcele budowlane. Gospodarze z Dąbrówki Niemieckiej w dużej mierze skorzystali z tej okazji. W większości pozostawili sobie tylko parcele w pobliżu swoich zabudowań przy ulicy Grunwaldzkiej, między ulicami Zieloną i Zawiszy Czarnego.

1900

Na przełomie XIX i XX wieku w opisywanym miejscu, wzdłuż drogi zostało wybudowanych kilka małych drewnianych domów, charakterystycznych dla tego okresu. Zamieszkały w nich głównie rodziny kolejarskie. Pozostały obszar za tymi domami zakupił sądecki przemysłowiec Sender Englander i wybudował tutaj słynną fabrykę alkoholu.

Dąrówka Nowy Sącz. Dawna rogatka, ul. Węgierska 75
Dawna rogatka, ul. Węgierska 75. Fot. Włodzimierz Waląg

W roku 1923 Dąbrówka Niemiecka stała się dzielnicą Nowego Sącza i po drugiej stronie drogi miasto wybudowało rogatkę poboru opłaty kopytkowej i transformator dla pobliskiej szkoły. Ładny budynek z charakterystycznymi kolumnami do tej pory wyróżnia się swoim wyglądem.

1930

Po II Wojnie Światowej fabryka Englanderów została upaństwowiona i przekształcona na zakład przetwórstwa owocowo-warzywnego, popularną marmoladziarnię.

Dąbrówka Nowy Sącz
Tak zwana marmoladziarnia przy ul. Węgierskiej, widok od strony ul. Podmłynie, przełom lat 50. i 60. Fot. archiwum prywatne / Twój Sącz

Przed zakładem wybudowano duży plac, będący końcowym zajazdem autobusowym dla komunikacji miejskiej.

Nowy Sącz. Ul. Węgierska u wylotu ul. Piramowicza, lata 60.
Ul. Węgierska u wylotu ul. Piramowicza, lata 60. Fot. archiwum prywatne/Twój Sącz

Kolejne zmiany to wyburzenie wszystkich drewnianych domów i całkowite przebudowanie terenu na typowo przemysłowy, w formie obecnie wyburzanej.

1950

Teren z drugiej strony potoku, na którym powstaje Castorama, to z kolei historyczna część Dąbrówki Polskiej zwana Gajem. Był to wyjątkowo uroczy zaułek, gdzie łączyły się dwa potoki o nazwie Dąbrówka.

Ul. Węgierska-Gaj. W tle początki budowy marketu Castorama.
Ul. Węgierska-Gaj. W tle początki budowy marketu Castorama. Fot. Włodzimierz Waląg

W czasach staropolskich (przed zaborami) znajdowały się tutaj karczma, młyn oraz gospodarstwo chłopskie, jedyne oddalone od zwartej zabudowy wiejskiej przy obecnej ulicy Dąbrówki.

Budynek administracyjny i brama wjazdowa do SZPOW na ulicy Węgierskiej w Nowym Sączu (osiedle Dąbrówka)
Budynek administracyjny i brama wjazdowa do SZPOW na ulicy Węgierskiej. Sądeckie Zakłady Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego powstały na początku lat 50. XX w. przy ulicy Węgierskiej w dzielnicy Dąbrówka. Wcześniej, przed wojną (do 1944 roku) działała tam fabryka soków i likierów. W tle m.in. zburzony w 2013 roku komin. Zdjęcie z września 1995 roku. Fot. Janusz Miczek/Twój Sącz

Tory kolejowe przecięły Gaj na dwie części, wyburzonych zostało kilka zabudowań. Pozostało jednak chłopskie gospodarstwo. W latach 70-tych XX wieku Gaj został przejęty przez skarb państwa, a płynące tutaj potoki skanalizowane. Również ten obszar przekształcono na teren przemysłowy.

Dąbrówka, ul. Węgierska. Były budynek biurowy SZPOW, po lewej supermarket Rafa. Stan kwiecień 2014.
Były budynek biurowy SZPOW, po lewej supermarket Rafa. Stan kwiecień 2014. Fot. Janusz Miczek/Twój Sącz

Załączone wycinki map przedstawiają stan terenu z XIX i XX wieku. Tylko data 1846 jest pewna, bo w tym roku wykonano pierwszą mapę katastralną. Taki był wygląd tego terenu od roku 1800 (budowa Gościńca Cesarskiego) do 1876 (budowa linii kolejowej). Przecięcie parcel przez drogę pod skosem dowodzi, że najpierw był podział dużej parceli pańskiej na mniejsze chłopskie, a dopiero później wytyczenie drogi.

Pozostałe daty są orientacyjne, bo mapa była aktualizowana, ale nie nanoszono dat aktualizacji. Mapa a z datą 1900 ma z opóźnieniem rysowaną trasę linii kolejowej. W rzeczywistości najpierw była ta linia, a ok. 20-30 lat później wybudowano domy. Mapa 1930 przedstawia stan z czasów przyłączenia Dąbrówki Niemieckiej do Nowego Sącza. Nie ma jeszcze nazw ulic. Na jednej mapie (1950) widać nazwę ulicy Lipowa. To zmieniona przez okupantów niemieckich nazwa ulicy Grunwaldzkiej. Kilka lat po wojnie przywrócono pierwotną nazwę ulicy.

Na każdej mapie linią przerywaną zaznaczono granicę między obu Dąbrówkami. Mapy pochodzą z zasobów Archiwum Narodowego w Krakowie, Wydziału Geodezji Starostwa w Nowym Sączu oraz Systemu Informacji Przestrzennej Miasta Nowego Sącza.

Włodzimierz Waląg
Reklama

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj