Jak wyglądał Nowy Sącz 100 lat temu? Co ciekawego wydarzyło się w naszym mieście w 1923 r.? Być może jeszcze wielu z nas znało ludzi urodzonych wtedy lub żyjących w tym czasie. Dziś skończyliby 100 lat! Jak każdy rok, tak również 1923 należał do ciekawych.
Nowy Sącz w 1923 roku
Najważniejszym administracyjno – politycznym wydarzeniem z 1923 r. było rozszerzenie granic Nowego Sącza. Poszerzono je o Dąbrówkę Niemiecką, a stosowną decyzję w tej sprawie podjęto już w 1922 r. Wieś była zamieszkana w sporej części przez ludność utrzymującą się z pracy na kolei, mocno związana z miastem.
100 lat temu przez Nowy Sącz przetoczyła się fala strajków. Ich motorem napędowym był PPS. Problemy związane z upadkiem gospodarki i powszechnym kryzysem w kraju dawały się we znaki każdej grupie zawodowej. Kolejarze byli wyjątkowo zorganizowaną grupą, toteż tam wszystko się zaczęło. 3 i 4 stycznia 1923 r. w Warsztatach zorganizowano strajk, żądając 100% podwyżki pensji. Protestujący kolejarze obawiali się także militaryzowania kolei. Organizatorów akcji, w tym prezesa Franciszka Bielata, spotkały represje. Należy wspomnieć, że największe strajki w Polsce odbyły się jesienią w Krakowie – zakończyły się strzelaniną i śmiercią niemal 30 osób. W Nowym Sączu do takich ekscesów nie doszło.
W 1923 r. sytuacja finansowa miasta znajdowała się w opłakanym stanie.
Było to również pokłosie kondycji gospodarczej kraju. Rajcy sądeccy zapisali: Jak długo mogliśmy – wiązaliśmy koniec z końcami, obecnie jednak sprawa doszła do tak rozpaczliwego stanu, że Rada Miasta uchwaliła odnieść się do Ministra Skarbu o pomoc. Wspominano nawet o zwolnieniach w aparacie urzędniczym. Słabnący złoty miał wielki wpływ na działanie instytucji finansowych w Nowym Sączu. Kasie Oszczędności groził upadek. Doszło do tego, że w 1923 r. Wydział Kasy zamierzał sprzedać własny budynek przy Jagiellońskiej 26 na pokrycie wszelkich zobowiązań. Obroty w Kasie zmalały niemal do zera, nie wystarczało na pensje dla urzędników. Istnienie instytucji uratowały reformy finansowe z 1924 r.
Z wydarzeń politycznych Nowego Sącza 1923 roku należy odnotować, opuszczenie Rady Miasta przez inż. Maksymiliana Geislera, który wyjechał do Warszawy. Potem jednak wróci do Nowego Sącza, będzie aktywnie działał w mieście.
Aktywność przejawiały partie polityczne.
W 1923 r. policja aresztowała komunistę Schüssa, co później często się powtarzało. Należy pamiętać, że działalność partii komunistycznych była karana. Mimo to żydowska Biblioteka im. Rosenfelda, z okazji 50. rocznicy śmierci Karola Marksa, zorganizowała akademię ku jego czci.
100 lat temu to właśnie partie żydowskie przejawiały największą aktywność. W 1923 r. Aguda (konserwatywna partia) zorganizowała wielki zjazd dla uczczenia śmierci cadyka Chaima Halberstama. Do Nowego Sącza przyjechało kilka tysięcy chasydów z Węgier, Rumunii, Czechosłowacji, Austrii i Niemiec. Syjoniści również nie dawali za wygraną i walczyli o głosy Żydów. Zorganizowali kilka wykładów, m.in. o współżyciu ekonomicznym z Polakami, wygłoszony przez dr. N. Salpetera z Krakowa. Referatu wysłuchało aż 300 osób, a Czytelnia Kupiecka przy ul. Jagiellońskiej 20 (tam się odbywały zebrania) pękała w szwach.
Jeżeli mowa o Czytelni Kupieckiej to właśnie 100 lat temu rozpoczęła swoją działalność. Inne instytucje kultury nie próżnowały. W 1923 r., dzięki Piotrowi Kosińskiemu, zakupiono parcelę przy ul. Morawskiego, gdzie „Sokół” planował otworzyć boisko sportowe. W tym samym roku wspomniany Kosiński zrezygnował z prowadzenia nowosądeckiej „Lutni” – towarzystwa śpiewaków, które dzięki niemu osiągnęło bardzo wysoki poziom. Warto odnotować w akapicie o kulturze i sporcie, że 100 lat temu powstało Makkabi Nowy Sącz. Choć jego działalność szybko obumarła (jeszcze w latach 20. XX w.), to jednak 1923 r. jest pewnego rodzaju początkiem żydowskiego sportu w Nowym Sączu.
W dziedzinie edukacji doniosłym wydarzeniem był fakt, ze od roku szkolnego 1923/24 szkoła ss. niepokalanek otrzymać miała prawa szkół państwowych. Oficjalnie nazwała się: Gimnazjum Żeńskie im. Królowej Korony Polskiej Sióstr Niepokalanek w Nowym Sączu.
Z wydarzeń towarzyskich należy odnotować, że w 1923 r. doktor Herman Reiss przeszedł na emeryturę, kończąc służbę lekarską w Wojsku Polskim w stopniu pułkownika. Oburzenie wywołała próba zmiany nazwiska mieszkańca ulicy Reja – Pana Seitza – na polsko brzmiące arystokratyczne. Do starostwa spływały w tej sprawie skargi. Ślubem roku 1923 było żydowskie wesele Zofii Ameisen, córki lekarza z Jagiellońskiej 30. Dziewczyna wzięła ślub ze swoim kuzynem Aleksandrem, a celebracji religijnej dokonał sam Arie Leib Halbestram – cadyk sądecki. Smaczku dodaje fakt, że dziadek cadyka obłożył dziadka panny młodej… klątwą. Poszło o pieniądze i wpływy. Ślub sprzed 100 lat pojednał dwa zwaśnione rody. A sama Zofia Ameisenowa robiła w tym czasie karierę. W 1923 r., została kierowniczką Wydziału Rycin Biblioteki Jagiellońskiej.
W 1923 r. zmarł Aleksander Stępniowski, ceniony mistrz kominiarski. Umiera również pionier syjonizmu na Sądecczyźnie, prawnik i społecznik – Brenard Silberman. To on z bratem wzniósł piękną kamienicę przy Szwedzkiej 9. Adwokat niestety zachorował i trafił do kliniki w Wiedniu. Tam też zakończył żywot. Co ciekawe jego brat Leon, w 1923 r. został lekarzem miejskim.
100 lat temu – 9 stycznia 1923 r. w Siennej – urodziła się Irena Styczyńska. Nie trzeba jej chyba przedstawiać – w skrócie: chodząca encyklopedia Sącza. W tym samym roku urodził się ceniony lekarz, dr Jan Weimer.
Tak wyglądał w skrócie Nowy Sącz w 1923 roku.
