Kampania społeczna „Przeciw sądeckim defektom” [5]. Sprawa sądeckiego budżetu obywatelskiego – defekty i korekta

Kampania społeczna „Przeciw Sądeckim Defektom” ma charakter obywatelski. Nie można zatem w tej akcji pominąć sprawy sądeckiego Budżetu Obywatelskiego.

Budżet obywatelski jest w Nowym Sączu realizowany od wielu lat, od 2016 roku. Trzeba zadać jednak pytanie: czy on jednak nie popada w kryzys? I to właśnie ze względu na defekty, które są niestety widoczne gołym okiem.

W ostatnim roku poddano zasady budżetu korektom. Prowadzono liczne debaty, w które angażowała się również społeczna opinia. Korekty nie były wystarczające.

W tegorocznym BO przeważają „projekty” biesiadno-wycieczkowe, a także infrastrukturalne, które mogłyby być realizowane przez gminę w ramach innych wydatków gminy niż BO. Z roku na rok jest coraz mniejsza liczba projektów, coraz mniejsza liczba uczestniczących obywateli. Zwiększa się tymczasem uczestnictwo radnych miejskich, którzy najczęściej promują niestety niekonstruktywne obywatelsko imprezy biesiadne i wycieczkowe. To generuje partykularyzmy.

O sądeckim Budżecie Obywatelskim pisano już wiele, od kilku lat. Nie trzeba powtarzać argumentów. Spróbujemy spojrzeć na sądecki Budżet Obywatelski od strony podstaw budowania społeczeństwa obywatelskiego.

Teza wyjściowa jest taka: Sądecki Budżet Obywatelski zatraca cechy obywatelskości. 

Ale zacznijmy od fundamentów. Trzeba zatem zdefiniować: czym jest obywatelskość, czym jest społeczeństwo obywatelskie? Można podać taką definicję:

Społeczeństwo obywatelskie to zbiorowość obywateli, którzy aktywnie uczestniczą w życiu publicznym, współtworząc i dbając o dobro wspólne poza strukturami państwa. Opiera się na zaangażowaniu obywateli w organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, inicjatywy społeczne oraz inne formy współpracy na rzecz lokalnych społeczności. Społeczeństwo obywatelskie jest kluczowym elementem demokracji, ponieważ pozwala obywatelom wpływać na decyzje publiczne i bronić swoich praw, realizować inicjatywy własne.

Budowanie społeczeństwa obywatelskiego na poziomie gminnym powinno opierać się na tworzeniu przestrzeni do aktywnego uczestnictwa obywateli w podejmowaniu decyzji, promowaniu współpracy i angażowaniu ludzi w rozwiązywanie problemów lokalnych, w wymiarze miasta, osiedla, a nawet ulicy, bloku. W ten sposób obywatele stają się współtwórcami swojej lokalnej społeczności, a nie jedynie biernymi obserwatorami. Istotna jest także – partycypacja obywatelska. Jest potrzeba zwiększania uczestnictwa obywateli w lokalne sprawy publiczne.

Należy dostrzec rzecz oczywistą, że wszyscy jesteśmy zarówno obywatelami, jak i klientami. Wchodząc do sklepu czy restauracji stajemy się klientami. Ale decydując o przedsięwzięciach BO jesteśmy jednak obywatelami, którzy decydują o dobru publicznym. To trzeba rozróżniać: dobro publiczne od komercyjnych usług i produktów oferowanych przez rynek.

Trzeba zatem do zasad sądeckiego BO wprowadzić regulację, która wyklucza projekty mające cechy komercyjne, a utrzymać takie , które posiadają cechy – obywatelskie. To wykluczenie powinno eliminować projekty, które istnieją na rynku w postaci komercyjnych usług i są przedmiotem działalności gospodarczej, czyli biznesu. Na wycieczki można jeździć z biurem podroży. Biesiady organizuje biznes gastronomiczny i eventowy. Ćwiczenia na siłowni i trenowanie sztuk walki także można zakupić na rynku.

Typologia spraw obywatelskich jest bogata. Tutaj mieszczą się różne inicjatywy.

Zacznijmy od istotnych konsultacji społecznych. To regularne spotkania i dyskusje z mieszkańcami na temat planów rozwoju gminy, inwestycji czy zmian w przestrzeni publicznej, osiedla, ulicy, bloku. To jednak nie powinny być spotkania, gdzie sednem jest: impreza, biesiada, wycieczka. Owszem, w ramach spotkania można napić się herbaty i zjeść ciasto. W ramach takich spotkań mogą być dyskutowane przedsięwzięcia w ramach BO.

Można także podyktować fundamentalne zasady obywatelskości. To z tych zasad powinny wynikać projekty sądeckiego BO.

1. Zaangażowanie w życie społeczności – Aktywny udział obywateli w sprawach gminy, uczestniczenie w zebraniach, konsultacjach oraz podejmowanie działań na rzecz społeczności.
2. Odpowiedzialność za wspólne dobro – Dbanie o publiczne przestrzenie, infrastrukturę oraz zasoby wspólne, takie jak parki, place czy ścieżki rowerowe. itp.
3. Szacunek dla prawa – Przestrzeganie przepisów i norm społecznych, które służą utrzymaniu porządku i współżycia społecznego.
4. Solidarność społeczna – Pomaganie słabszym i potrzebującym, wspieranie inicjatyw, które mają na celu integrację społeczną.
5. Ochrona środowiska – Dbanie o czystość otoczenia, segregacja odpadów, oszczędzanie energii oraz promowanie ekologicznych rozwiązań.
6. Troska o przyszłe pokolenia – Działania na rzecz zrównoważonego rozwoju, które zapewnią dobre warunki życia przyszłym mieszkańcom gminy.
7. Dialog i współpraca – Prowadzenie otwartego dialogu z innymi mieszkańcami oraz władzami samorządowymi, szukanie wspólnych rozwiązań.
8. Tolerancja i szacunek dla różnorodności – Wspieranie różnorodności kulturowej, religijnej i społecznej w społeczności lokalnej.
9. Uczciwość i przejrzystość – Postępowanie w sposób transparentny, dbanie o uczciwe relacje między obywatelami a instytucjami publicznymi.
10. Edukacja obywatelska – Podejmowanie działań na rzecz podnoszenia świadomości obywatelskiej, zachęcanie do aktywnego udziału w demokracji lokalnej.

Projekty BO mogą dotyczyć: 1. Opieki społecznej. 2. Zarządzania infrastrukturą. 3. Polityki mieszkaniowej. 4. Bezpieczeństwa publicznego. 5. Ochrony środowiska. 6. Promocji kultury i sportu. 7. Wsparcia edukacji. 8. Wolontariat na rzecz seniorów. 9. Współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami. 10. Ochrona dziedzictwa lokalnego. 11. Promowanie wolontariatu. 12. Wspieranie lokalnych liderów społecznych. 12. Transparentność działań gminy.

Dobrze byłoby, aby przedsięwzięcia BO zawierały jakiś element – innowacji społecznej. Co to takiego jest?

Innowacja społeczna to nowatorskie podejście do rozwiązywania problemów społecznych, które przynosi pozytywne zmiany w życiu ludzi i funkcjonowaniu społeczności. Mogą to być działania, które angażują obywateli, promują nowe technologie lub zmieniają sposób, w jaki dostarczane są usługi publiczne.

Trzeba przemyśleć, czy nie powinniśmy w Nowym Sączu zerwać z paradygmatem – głosowania. Po pierwsze, coraz mniej obywateli głosuje. Po drugie, czy można głosować nad jednym projektem w danym osiedlu?

Kolejna sprawa, to czy potrzebny jest podział na projekty osiedlowe i ogólnomiejskie? Te ogólnomiejskie wprost zatracają istotę obywatelskości, a nawet stają się instrumentem budżetowym gminy. Czemu służy podział osiedlowy? Iluzorycznej sprawiedliwości podziału? Doszło do widocznej dewaluacji tych dwóch założeń.

Głosowanie nad projektami osiedlowymi skopiowaliśmy z innych miast. A może należy wymyślić nasz własny – sądecki przepis na BO?

Takie podejście powinno powrócić do fundamentów tworzenia się współpracy pomiędzy ludźmi dla określenia przedsięwzięć służących dobru wspólnemu.

Zamiast projektów osiedlowych i głosowania należy uruchomić oddolną inicjatywę obywateli. Jak to zrobić?

Oto przykład nowych zasad sądeckiego Budżetu Obywatelskiego:

1. Pięciu obywateli Nowego Sącza będzie mogło zgłosić jedną inicjatywę.
2. Inicjatywy mogą mieć charakter miękki bądź infrastrukturalny i dotyczyć Nowego Sącza i na jego terenie zostać realizowany.
3. Wykluczone będą inicjatywy posiadające kontekst komercyjny, a także biesiadno-wycieczkowy. Podane zostaną pożądane zakresy i typy inicjatyw obywatelskich.
4. Inicjatywy powinny zawierać jakiś komponent innowacji społecznej.
5. Inicjatywy miękkie nie mogą przekroczyć budżetu 10 tysięcy złotych.
6. Inicjatywy infrastrukturalne nie mogą przekroczyć budżetu 30 tysięcy złotych.
7. Formatki dla projektów powinny być proste, a punktacja czytelna.
8. Projekty będą realizowane przez podmioty, które nie wchodzą w skład grupy inicjatywne – 5 osób zgłaszających projekt.
9. Prowadzenie i rozliczanie projektów powinno być oparte (za niewielką opłatą, np. 5% budżetu) o sądeckie organizacje pozarządowe, które spełnia wymogi postawione przez służby gminne.
10. Projekty będą zatwierdzane przez służby miejskie, a potem rozliczane z podmiotami prowadzącymi.

Posiadając 4 miliony złotych można zrealizować 200-300 projektów rocznie, zakładając, że część będzie miękkich a część infrastrukturalnych.

Takie podejście mogłoby uruchomić prawdziwą lawinę projektów obywatelskich o charakterze oddolnym. Obywatele Nowego Sącza na powrót uwierzyliby, że sądecki Budżet Obywatelski należy naprawdę do obywateli.

(kampania społeczna)