Marszałek Sejmu Wielkiego (w 1788) i jeden z głównych twórców Konstytucji 3. Maja to postać związana również z Nowym Sączem. Jego popiersie zdobi Plac 3 Maja. Kim był?
Urodził się w Końskich w 1736 r. Jego ojciec, wśród licznych zaszczytów, nosił także godność starosty sądeckiego. Dlatego, w roku 1755 Stanisław, mając zaledwie 19 lat, otrzymał tę funkcję. Wjeżdżając do Nowego Sącza witał go wiceregent sądecki Franciszek Sędzimir. Urzędnik wygłosił długą mowę z ułożonym na tą część panegirykiem. Następnie, po uczcie, młody polityk przejął rządy. Podstarościm został, zgodnie ze zwyczajem dożywotnio, pochodzący z Łukowicy Andrzej Feliks Sędzimir herbu Ostoja.
Małachowski na terenie starostwa mógł w imieniu króla sprawować władzę sądowniczą i wykonawczą, czuwał nad bezpieczeństwem poddanych, pobierał podatki i karał przestępców. Pracę na Sądecczyźnie sprawował jednak za pośrednictwem mianowanych przez siebie ludzi. W 1768 r., po pożarze zamku spowodowanym działaniem konfederatów barskich, i w 1769 r. Małachowski kazał przeprowadzić rewizję zabudowań. Po zaborze Polski starostwo znalazło się w granicach państwa Habsburgów (1770 r.). Starosta opornie podchodził do przysięgi wierności i poddaństwa Marii Teresie. Po trzech latach przeciągania tej sprawy, uprzednio zapytawszy króla o zgodę, dokonał tego aktu 29 grudnia 1773 r. za pośrednictwem plenipotenta.
W tym czasie Małachowski miał liczne problemy z Sądeczanami. Paweł Ogorzałek z Cieniawy tak go nie znosił, że w 1784 r. napadł na wysłannika starosty, za co skończył w kajdanach. 1 lipca 1785 r. dobra sądeckie zajął i sprzedał austriacki skarb państwa. Tak zakończyły się rządy Małachowskiego na Sądecczyźnie. W ostatnim momencie sprzedał starostwo za 96 713 złr pięciu różnym osobom.
Większą karierę starosta sądecki zrobił w Rzeczpospolitej, gdzie od lat 50. XVIII w. pełnił godność posła reprezentującego ziemie krakowskie. Zapewne wówczas ściśle związał się z Familią – obozem Czartoryskich. Podczas sejmów konwokacyjnych z 1764 r. Małachowski domagał się m.in. zniesienia liberum veto. Młody polityk angażował się też w prace Rady Nieustającej. W 1774 r. otrzymał funkcję marszałka Trybunału Głównego Koronnego. Zreformował działalność tego organu. Za swoje zasługi 1782 r. otrzymał Order Orła Białego.
Całe życie uwielbiał otaczać się ludźmi światłymi, choć nie był osobą towarzyską. Nie należał do wybitnych oratorów, ale zaliczano go za to do świetnych organizatorów, czego dał dowód w czasie piastowania różnych godności. Małachowski ubierał się wyłącznie po francusku. Jak przystało na człowieka oświecenia, władał kilkoma językami: włoskim, francuskim, niemieckim i oczywiście łaciną.
W 1788 r. Małachowski został wybrany posłem na sejm z ziemi sandomierskiej. Następnie objął niezwykle ważną godność marszałka sejmu. Funkcję sprawował za darmo, mimo iż warunki obrad nie należały do łatwych. 7 grudnia 1788 r. z powodu mrozu na sali zamarzł mu atrament w kałamarzu. Ustawę wówczas podpisał ołówkiem. Związał się ze Stronnictwem Patriotycznym, współpracując z Ignacym Potockim i Hugo Kołłątajem. Historia odnotowuje jego nazwisko pośród zwolenników głębokich reform, pragnących poprawić sytuację chłopów i mieszczan. Małachowski należał do twórców i sygnatariuszy konstytucji 3 maja. Po wybuchu konfederacji targowickiej potępił zdrajców, w tym króla, który podjął decyzję o wstąpieniu w szeregi konfederatów.
W 1792 r. Małachowski wyjechał do Wiednia, potem do Włoch. Do Warszawy wrócił dopiero w 1796 r. Nie przystąpił do powstania kościuszkowskiego, ponieważ obawiał się zbyt radykalnych haseł jakie ze sobą niosło. Po powrocie do swoich dóbr w Galicji, Małachowski zastanawiał się nad wskrzeszeniem Sejmu Wielkiego, ale jego plany przerwało aresztowanie go przez Austriaków. Odsiedział 8 miesięcy w Krakowie.
Były Marszałek Sejmu ciągle był właścicielem Dobrej koło Limanowej. Jeszcze w 1805 r., czyli rok przed powrotem do polityki, chłopi z tej wsi przybyli do swego dziedzica pragnąc załatwić sprawę wypasu kóz i skarżąc się na złe traktowanie ekonoma.
W Księstwie Warszawskim Małachowski został prezesem Komisji Rządzącej, a od października pełnił godność prezesa Rady Ministrów. Pragnął przywrócić konstytucję z 1791 r. i sprzeciwiał się wprowadzeniu Kodeksu Napoleona. Niestety jego plany nie podobały się księciu Fryderykowi Augustowi III, dlatego Małachowski złożył dymisję. Ciągle był jednak szanowany w życiu politycznym. W 1808 r. został honorowym prezesem senatu – otwierał pierwsze posiedzenie tego gremium. Małachowski zmarł 29 grudnia 1809 r., zaś jego pogrzeb odbył się w 2 stycznia 1810 r. Marszałek Sejmu Wielkiego spoczął w krypcie kościoła św. Krzyża. Mowę pogrzebową wygłosił sam Julian Ursyn Niemcewicz.
