Z przedstawioną uprzednio historią sądeckiego wodociągu (część 1 oraz część 2) nierozerwalnie łączy się także budowa i funkcjonowanie kanalizacji w naszym mieście. Jej istnienie w średniowieczu nie jest jednak potwierdzone – na poważnie zaczęto zajmować się tym tematem wraz z projektem wodociągu z końca XIX w. Budowa kanalizacji była integralną częścią tego przedsięwzięcia i została zrealizowana wraz z nim, na przełomie 1911 i 1912 roku.
Do tego czasu w mieście istniał tylko bardzo podstawowy system kanałów w postaci głównego kanału miejskiego (wybudowanego w 1884 r.) oraz mniejszych kanałów w ulicach: Zamkowej, Żydowskiej, Szewskiej, Franciszkańskiej i Świętego Ducha (wybudowane w późniejszym okresie) i przy łaźni żydowskiej (wybudowany wcześniej, w 1876 roku). Pierwszym impulsem do nowej inwestycji był wielki pożar, który wybuchł w Nowym Sączu w roku 1894 roku i powstały po tym wydarzeniu projekt inż. Marcina Maślanki, który jednak nie został zrealizowany z powodu występujących w nim błędów.
Nowy projekt kanalizacji został powierzony dr inż. Fryderykowi Pordesowi z Krakowa. Jego główna część była gotowa w roku 1906 i została pozytywnie oceniona przez prof. Józefa Rychtera z Politechniki Lwowskiej, któremu powierzano taką weryfikację. Projekt obejmował część miasta rozciągającą się za Kamienicą w ulicach: Matejki, Długosza i Nawojowskiej, aż do torów kolejowych między ujściem Kamienicy do Dunajca i stacji kolejowej – wraz z przebiegającymi tamtędy ulicami.
Przepustowość projektowanego kanału wynosiła 38 l/s – a ujściem ścieków miał być Dunajec (analogicznie do miast – wzorów czyli Krakowa i Lwowa, gdzie w owym czasie problem ten był tak rozwiązywany). Podobnie jak prace wodociągowe, również większość prac nad projektem kanalizacji zakończono w 1912 roku. Projekt pochłonął ok. 850 000 koron. Łączna długość wykopanych kanałów wyniosła ponad 9,5 km. Wylot do Dunajca usytuowany był na wysokości ul. Romanowskiego (pomiędzy sądeckimi mostami – kolejowym i drogowym). Dalsze inwestycje powierzono inż. Walentemu Cyło, opiekującemu się także innymi miejskimi inwestycjami – jako inżynierowi miejskiemu.
Analogicznie do sytuacji w wodociągach, do lat 30-tych XX w. nie wykonywano żadnych znaczących inwestycji w sądeckiej kanalizacji. W 1935 roku wybudowano kanał w ul. Sienkiewicza w ciągu od ul. Pierackiego do Zygmuntowskiej, a w nieco późniejszym czasie w Al. Mościckiego i ul. Staszica. Pod koniec lat 30-tych wykonano kanalizację także w ul. Bilińskiego, Kraszewskiego, Głowackiego, Matejki, Reja, Nawojowskiej i w dalszej części Sienkiewicza.
Kolejne inwestycje prowadzono już po II Wojnie Światowej. Na przełomie lat 40-tych i 50-tych prace objęły ul. Szujskiego i Podhalańską, a także wymianę pokryw do włazów kanałowych. Kolejne duże inwestycje ruszyły w latach 60-tych i 70-tych. I tak na przykład w 1976 roku skanalizowano osiedle Milenium. Do tego czasu sieć kanalizacyjna została rozbudowana do prawie 45 km długości. Przez kolejne 5 lat przybyło następne 10 km sieci, a do końca lat 80-tych miała niespełna 80 km (zaspokajało to potrzeby 72% mieszkańców Nowego Sącza).
Dalsza rozbudowa kanałów nastąpiła już po zmianie ustroju, dobijając do 100 km długości. Przełomową inwestycją nieodzownie związaną z kanalizacją, jest powstała w 1996 roku oczyszczalnia ścieków (już wcześniej opisana). Do połączenia oczyszczalni z kanalizacją zbudowano specjalny kolektor przesyłowy, wykonany z rur polietylenowych, o średnicy wewnętrznej 140 cm i długości 3350 m. Kolektor prowadził od ul. Rybackiej do oczyszczalni w Wielopoli. Całkowity koszt budowy samego kolektora wyniósł ponad 7,5 mln zł.
Od momentu otwarcia kolektora zakończyła się era wypuszczania ścieków do Dunajca i Kamienicy – główne wloty do rzek zostały odcięte. Dobowa przepustowość oczyszczalni w momencie otwarcia wynosiła 30 tys. m3, co pozwalało w pełni obsłużyć podłączone do kanalizacji ok. 70% Nowego Sącza. Oczyszczalnia została zmodernizowana i rozbudowana niespełna 10 lat później – w 2005 roku.
Na początku XXI w. uszczelniono kolektor dosyłowy i wybrane fragmenty sieci kanalizacyjnej, co pozwoliło na zmniejszenie dopływu wód do oczyszczalni i w konsekwencji kosztów jej użytkowania. Do innych inwestycji zaliczyć można m. in. budowę kanalizacji sanitarnej w ul. Nadbrzeżnej, Warzywnej i Podgórskiej (w 2002 roku), a także w innych miejscach – w 2005 roku kanalizację powiększono o kolejne 20 km, m. in. w Al. Piłsudskiego, pod torami kolejowymi, pod potokiem Łącznik i Młynówka, a także pod rzeką Kamienicą. Dobudowano także nowe kolektory, odbierające ścieki z Gorzkowa i Zawady, a także częściowo z Nawojowej i Kamionki. Dodatkowe kolektory biegły od ul. Kościuszko do ul. Elektrodowej oraz przy ulicy Axentowicza. Kanał deszczowy wybudowano od ul. Wrześniowskiej do ul. Radzieckiej.
Kolejna duża inwestycja dotyczyła podłączenia do sieci sanitarnej osiedla Zawada (2005 rok). Dzięki tym inwestycjom długość kanalizacji wzrosła do 162,5 km, co pozwalało na korzystanie z niej ok. 85% mieszkańców Nowego Sącza. W tym okresie kanalizację sanitarną w mieście posiadały na całym swoim obszarze osiedla: Barskie, Przetakówka i Kochanowskiego, a na większości powierzchni osiedla: Zabełcze, Chruślice, Piątkowa, Falkowa, Dąbrówka i Helena. Kanalizację opadową posiadała jedynie 1/3 miasta, w tym przede wszystkim osiedla: Kochanowskiego, Barskie, Westerplatte, Gołąbkowice oraz obwodnice miasta: ul. Witosa, Al. Piłsudskiego. Kanalizacji nie posiadały osiedla: Wólki, Kaduk, Zawada oraz część os. Helena.
Kolejne inwestycje pozwoliły na rozbudowę sieci kanalizacyjnej do 309 km (2008 rok), a następnie do aż 400 km (rok 2010). Pozostałe osiedla miasta, a także sąsiadujące z nim gminy, należące do spółki Sądecki Wodociągi, są systematycznie podłączane do sieci kanalizacyjnej (m. in. duża inwestycja kanalizacyjna w os. Helena i Poręba Mała). Równocześnie prowadzone są prace modernizacyjne na już istniejącej sieci, np. bezwykopowy remont kolektora biegnącego od ul. Nawojowskiej do ul. Rybackiej oraz kolektora wokół ul. Jana Pawła II.
Jerzy Michalik
Podczas pisania korzystałem z książki „100 lat wodociągów w Nowym Sączu” (Jerzy Leśniak, Leszek Migrała, Sądeckie Wodociągi 2012)
